Tabìat Risâlesi/Şerh

O saraya benzeyen (senin vücûdunda her vakit zerreler çalışıyorlar.) Her ân sayısız zerreler, atomlar senin vücûduna girer çıkar. Sen bu kâinâtın bir nümûnesi olduğun için, yaklaşık olarak bütün álemde ölenlerin ve doğanların sayısı kadar zerre, bir günde senin vücûduna girer, vazífe görür ve vazífesinin hıtâmında çeker gider. Akılları hayrette bırakan bu faáliyyet zinciri, bir ân bile kesintiye uğramadan devâm eder.

Demek sen;

1- Evvelâ, yok değilsin, varsın.

2- Varlığınla berâber basît bir madde değilsin, mürekkebsin.

3- Câmid değilsin, canlısın.

4- Sâbit değilsin, devâmlı tegayyür, teceddüd ve tahavvül eden bir mevcûdsun. 

Mâdem varsın, o hâlde seni îcâd eden bir Mûcid vardır.

Mâdem mürekkebsin, o hâlde seni terkîb eden bir Vâhid-i Ehad vardır.

Mâdem hayât sáhibisin, öyle ise sana hayât veren bir Hayy-ı Lâyemût ve Muhyî vardır.

Mâdem devâmlı tegayyür, teceddüd ve tahavvül eden bir mümkinü’l-vücûdsun. O hâlde, seni değiştiren ve hâlden hâle çeviren bir Vâcibü’l-Vücûd ve bir Muhavvilü’l-Ahvâl vardır ve o Zât’ın vücûdu aklen kat‘í ve zarûrîdir.

(Senin vücûdun kâinâtla, husúsan rızık münâsebetiyle, husúsan beká-i nev‘í) neslinin bekásı (i‘tibâriyle alâkadâr) olduğu için, mecbûren her bir álemle ( ve) her bir mevcûdla 

Lügat: muhavvil, tahavvül, teceddüd, tegayyür, sinin, vâcib, vâhid