Tabìat Risâlesi/Metin

Belki, dâimâ teceddüdde olarak, gáyet muntazam bir makine ve hârika ve dâimâ tahavvülde bir saray gibisin. Senin vücûdunda her vakit zerreler çalışıyorlar. 

Şerh

sen mevcûdsun.) Müellif (ra) bu münkir táifeye hıtáben der ki:

 Evvelâ; senin bir vücûdun var ve bunu inkâr edemiyorsun.

Sâniyen; (ve basît bir madde) değilsin. Ya‘nî, binlerce maddeden terkîb edilmiş bir mürekkebsin.

Sâlisen; (ve câmid) değilsin, ya‘nî hayât sáhibisin.

Râbian; (ve tegayyürsüz) değişmeyen bir varlık da (değilsin.) Ya‘nî, devâmlı değişiyorsun. (Belki, dâimâ teceddüdde olarak) yenilenip tâzelenerek işletilen (gáyet muntazam bir makine) gibisin. Vücûdunun et kısmı 6 ay ile 1 sene arasında tamâmen değiştiği gibi, etle berâber kemik kısmı dahi 6-7 senede tamâmen değişiyor. Gáyet intizámlı bir makine olan senin vücûdunda binlerce fabrika harıl harıl çalışıyor, bir kısım hücreler tahrîb oluyor, bir kısmı da tahrîb olanların yerlerine gelip yerleşiyor. Böylece, enkáz kaldırma ve yenileme faáliyyetleri hîç aksamadan devâm ediyor; (ve) aynı zamânda sen (hârika ve dâimâ tahavvülde) hâlden hâle geçmekte olan muhteşem (bir saray gibisin.) Ana rahmine düştüğün andan ölümüne kadar geçirdiğin sâdece maddî değişiklikleri bir düşünsen, saraya benzeyen hârika bir vücûd sisteminin nasıl bir değişken mahlûk olduğunu göreceksin. Demek, dâimâ tegayyür, teceddüd ve tahavvülde bir vücûdun var; sâbit değilsin! Müellif (ra), burada insânın vücûdunu bir cihette muntazam işleyen bir makineye, bir cihette de hârika bir saraya benzetiyor.

Lügat: muhteşem, muntazam, sâlis(e), tahavvül, teceddüd, tegayyür, fabrika, sâlisen, hârika, sistem, inkâr