Tabìat Risâlesi/Metin

AMMÂ İKİNCİ MES’ELE, Teşekkele bi-nefsihî’dir. Ya‘nî, “Kendi kendine teşekkül ediyor.” 

İşte, bu cümlenin dahi çok muhâlâtı var. Çok cihetle bâtıldır, muhâldir. Nümûne için muhâlâtından üç tânesini beyân ederiz.

BİRİNCİSİ: Ey muannid münkir! Senin enâniyyetin seni o kadar ahmaklaştırmış ki, yüz muhâli birden kabûl etmeyi, bir derece hükmediyorsun. Çünkü, sen mevcûdsun. Ve basît bir madde ve câmid ve tegayyürsüz değilsin. 

Şerh

Kendi kendine olur mu?

(AMMÂ İKİNCİ MES’ELE: Teşekkele binefsihî’dir. Ya‘nî,) mevcûdât-ı álem (“Kendi kendine teşekkül ediyor) şekilleniyor, súret sáhibi oluyor” diyorlar. (İşte, bu cümlenin dahi çok muhâlâtı) aklın kabûl edemeyeceği imkânsızlıkları (var. Çok cihetle bâtıldır, muhâldir. Nümûne için muhâlâtından) aklen kabûlü mümkün olmayan imkânsızlıklarından (üç tânesini beyân ederiz) açıklarız ki, o üç muhâl de yüzer muhâli ihtivâ etmektedir.

 O üç muhâlden (BİRİNCİSİ: Ey muannid) inâdcı (münkir), hakkı kabûl etmeyen inkârcı! (Senin enâniyyetin) benliğin, gurûrun (seni o kadar ahmaklaştırmış ki, yüz muhâli birden kabûl etmeyi, bir derece hükmediyorsun.) Senin bu “Kâinât, kendi kendine teşekkül ediyor” inancın yüzlerce muhâlleri ihtivâ ettiği hâlde, enâniyyetinden gelen ahmaklığın sebebiyle o muhâlleri mümkün sanıyorsun. Hâlbuki, senin mümkün zannettiğin şey, yüzer muhâlâtı intâc ediyor. (Çünkü,

Lügat: tegayyür, teşekkül, muannid, imkân, inkâr, şekil