Yirmi Dokuzuncu Söz/Metin

Ve esbâb-ı záhiriyyenin perdesini yırtmasını ve her şey doğrudan doğruya Hálık-ı Zü’l-Celâl’ine teslîm etmesi gibi hakíkatleri iktizá etti.

Şerh

takil bir madde değildir. (Ve esbâb-ı záhiriyyenin perdesini yırtmasını ve her şey doğrudan doğruya Hálık-ı Zü’l-Celâl’ine teslîm etmesi gibi hakíkatleri iktizá etti(.

Hulâsa: Bu paragrafın baş kısmında geçen “vaktâ ki” kelimesi, edât-ı şarttır. Gelecek on bir şart cümlesinden her birine ayrı ayrı bakar. Gelecek on bir şart cümlesinde ifâde edilen hakíkatler, şu dünyâda cereyân etmektedir.

1) Vaktâ ki; (Meclis-i imtihân kapandı.)

2) Vaktâ ki; (Tecrübe vakti bitti.)

3) Vaktâ ki; (Esmâ-i hüsnâ hükmünü icrâ etti.)

4) Vaktâ ki; (Kalem-i kader, mektûbâtını tamâmıyla yazdı.)

5) Vaktâ ki; (Kudret, nukúş-ı san‘atını tekmîl etti.)

6) Vaktâ ki; (Mevcûdât, vezáifini îfâ etti.)

7) Vaktâ ki; (Mahlûkát, hizmetlerini bitirdi.)

8) Vaktâ ki; (Her şey, ma‘nâsını ifâde etti.)

9) Vaktâ ki; (Dünyâ, âhiret fidânlarını yetiştirdi.)

10) Vaktâ ki; (Zemîn, Sáni-ı Kadîr’in bütün mu‘cizât-ı kudretini, umûm havârik-ı san‘atını teşhîr edip gösterdi.)

11) Vaktâ ki; (Şu Álem-i Fenâ, sermedî manzaraları teşkîl eden levhaları zamân şerîtine taktı.)

Müellif (ra), bu on bir şart cümlesinden sonra netîceyi ifâde eden gelecek on bir cümleyi zikretti:

1) (O Sáni-ı Zü’l-Celâl’in hikmet-i sermediyyesi ve inâyet-i ezeliyyesi; o imtihân netîcelerini) iktizá etti.

2) (O tecrübenin netîcelerini) iktizá etti.

3)  (O esmâ-i hüsnânın tecellîlerinin hakíkatlarını) iktizá etti.

4) (O kalem-i kader mektûbâtının hakáikını) iktizá etti.

5) (O nümûne-misâl nukúş-ı san‘atının asıllarını) iktizá etti.

6) (O vezáif-i mevcûdâtın fâidelerini, gáyelerini) iktizá etti.

Lügat: ezeliyye, paragraf, cereyân, manzara, sermedî, tecrübe, udre(t), ediyye, hikmet, hizmet, kelime, meclis, âhiret, fâide, âhire