Yirmi Dokuzuncu Söz/Metin

O imtihân netîcelerini, o tecrübenin netîcelerini, o esmâ-i hüsnânın tecellîlerinin hakíkatlerini, o kalem-i kader mektûbâtının hakáikını, o nümûne-misâl  nukúş-ı san‘atının asıllarını…

Şerh

1) O Sáni-ı Zü’l-Celâl’in hikmet-i sermediyyesi ve inâyet-i ezeliyyesi, (o imtihân netîcelerini) iktizá etti.

2) O Sáni-ı Zü’l-Celâl’in hikmet-i sermediyyesi ve inâyet-i ezeliyyesi, (o tecrübenin netîcelerini) iktizá etti.

“İmtihân” ve “tecrübe” arasında fark vardır. Dünyâ, mekân i‘tibâriyle meclis-i imtihândır. O meclis-i imtihânda bütün mevcûdât-ı álem imtihâna tâbi‘ tutulmuştur. Dünyâ, zamân i‘tibâriyle de tecrübe yeridir. Tecrübe ise, insân içindir. Zîrâ, Müellif (ra), “Meclis-i imtihân kapandı. Tecrübe vakti bitti” cümlelerinde, imtihân için “meclis” ta‘bîrini; tecrübe için de “vakit” ta‘bîrini kullanmıştır.

Demek, bütün álem imtihâna, insân ise tecrübeye tâbi‘ tutulmuştur. Bütün mevcûdât, âhirette kendilerine tevdi‘ edilen vazífeyi hakkıyla yapıp yapmadıkları husúsunda hesâba çekileceklerdir. Hesâb netîcesinde ya mükâfât, ya da cezâ göreceklerdir. Her bir mevcûdun hesâbı kendisine göredir.

3) O Sáni-ı Zü’l-Celâl’in hikmet-i sermediyyesi ve inâyet-i ezeliyyesi, (o esmâ-i hüsnânın tecellîlerinin hakíkatlerini) iktizá etti. Burada esmâ-i hüsnâ hükmünü icrâ ederken, bir kısım insânlar irâdeleriyle esmânın ma‘nâsını anlar, bir kısmı da irâdeleriyle anlamak istemezler. Âhirette ise, esmâ-i hüsnânın hükümlerinin hakíkatleri bi’l-fiil görünür. Zîrâ, o álemde esbâb perdesi kalkar.

4) O Sáni-ı Zü’l-Celâl’in hikmet-i sermediyyesi ve inâyet-i ezeliyyesi, (o kalem-i kader mektûbâtının hakáikını) iktizá etti. Cenâb-ı Hak, sırr-ı imtihân için esmânın ma‘nâsını ifâde eden mektûbları kalem-i kader ile bu dünyâda yazdırdı. Ancak, o mektûbların  hakíkati, tamâmen dâr-ı âhirette ortaya çıkacaktır.

5) O Sáni-ı Zü’l-Celâl’in hikmet-i sermediyyesi ve inâyet-i ezeliyyesi, (o nümûne-misâl nukúş-ı san‘atının asıllarını) iktizá etti. Kudret-i İlâhiyye, dünyâda nukúş-ı san‘atının nümûnelerini tekmîl etti. Mevcûdât üzerinde görünen, nakıştır, hakíkat değildir. Dâr-ı âhirette ise nakş-ı san‘atın menbaı esmâ-i İlâhiyye olduğu bi’l-fiil meydâna çıkar. Zîrâ, imtihân bitmiştir. Âhirette doğrudan doğruya kudret görünür. Şu dünyâda bütün mevcûdât, kudret ve ilm-i İlâhî ile yazılıp vücûda geliyor. Ama, o kudret ve ilim görünmüyor. Zîrâ, burada esbâb vaz‘ edilmiştir. Orada ise esbâb yoktur.

Lügat: ezeliyye, tecrübe, udre(t), ediyye, hikmet, kilece, meclis, âhiret, âhire