Yirmi Dokuzuncu Söz/Metin

Zemîn, Sáni-ı Kadîr’in bütün mu‘cizât-ı kudretini, umûm havârık-ı san‘atını teşhîr edip gösterdi. Şu Álem-i Fenâ, sermedî manzaraları teşkîl eden levhaları zamân şerîtine taktı. O Sáni-ı Zü’l-Celâl’in hikmet-i sermediyyesi ve inâyet-i ezeliyyesi,

Şerh

“Demek, şübhesiz dünyâ bir mezraadır. Mahşer ise bir beyderdir, harmandır. Cennet, Cehennem ise birer mahzendir.”[896]

Hulâsa: Dünyâ bir tarladır. Hem nev-ı beşerin ameli burada ekilir; hem de başta insân olmak üzere Güneş, Ay, yıldızlar, gece, gündüz, kış, yaz, nebâtât, hayvânât, kısaca her şey burada ekilir. Zîrâ, bu dünyâ, Cennet veyâ Cehennem’e mahsúlât yetiştiren bir tarla ve bir fidânlık bahçedir.

10) Vaktâ ki; (zemîn, Sáni-ı Kadîr’in bütün mu‘cizât-ı kudretini, umûm havârık-ı san‘atını teşhîr edip gösterdi.) Zemîn de bu vazífesini yerine getirdi.

11) Vaktâ ki; (şu Álem-i Fenâ, sermedî manzaraları teşkîl eden levhaları zamân şerîtine taktı.) Şu dünyâ, ebedî bir álemin levhalarını yetiştirdi. Gece, gündüz, kış, yaz, ictimâ‘lar, iftirâklar ve hâkezâ bunların hepsini birer manzara hükmüne getirip ileride ehl-i Cennet’e gösterilmek için gerekli filmleri hâzırladı.

(O Sáni-ı Zü’l-Celâl’in hikmet-i sermediyyesi ve inâyet-i ezeliyyesi,) böyle iktizá etti. “İnâyet”; kerem demektir. “Kerem” ise, istemeden vermektir. Ta‘bîr-i diğerle, özel lütuf demektir. O Sáni-ı Zü’l-Celâl’in hikmet ve inâyet-i ezeliyyesi, imtihân netîcelerini bir yerde göstermek istedi. Zîrâ, imtihân bitince, mutlaka sonunda netîcesi olmalıdır. Demek, dâr-ı âhirette bir mahall-i mükâfât ve mücâzât vardır.

Müellif (ra), “Remizli Bir Nükte” adlı kısımda evvelâ “inâyet-i sermediyye” daha sonra “hikmet-i ezeliyye” ta‘bîrlerini kullandı. Bu cümlede ise evvelâ “hikmet”, daha sonra “inâyet” sıfât-ı İlâhiyyesini zikretti. Kezâ, daha önceki cümlede inâyet ta‘bîri için “sermediyye”, hikmet ta‘bîri için de “ezeliyye” sıfatlarını kullandı. Bu cümlede ise, sıfatların yerini değiştirdi. Bu ise, belâğatın bir kuralıdır.

Müellif (ra), mezkûr on bir şart cümlesinden sonra on bir cümle daha zikretmektedir ki; bu gelecek on bir cümle, daha önce zikredilen on bir şart cümlesinin netîcesidir. Mezkûr on bir cümle, bu ikinci on bir cümleyi iktizá eder.

Lügat: cehennem, ezeliyye, manzara, sermedî, udre(t), ediyye, hikmet, mezkûr, âhiret, sinin, âhire, şübhe