Yirmi Dokuzuncu Söz/Metin

Kudret, nukúş-ı san‘atını tekmîl etti. Mevcûdât, vezáifini îfâ etti.

Mahlûkát, hizmetlerini bitirdi. Her şey, ma‘nâsını ifâde etti. Dünyâ, âhiret fidânlarını yetiştirdi.

Şerh

5) Vaktâ ki; (kudret, nukúş-ı san‘atını tekmîl etti.)

6) Vaktâ ki; (mevcûdât, vezáifini îfâ etti.) Ya‘nî, esmâ-i hüsnânın tecelliyyâtına göre mevcûdâtın ne vazífesi varsa, yerine getirdi. Meselâ; gece-gündüzün vazífesi nedir? Nebâtâtın, hayvânâtın ve insânların vazífeleri nelerdir? Her mevcûd kábiliyyetine göre tecelliyyâta mazhar oldu, böylece vezáifini bitirdi.

7) Vaktâ ki; (mahlûkát, hizmetlerini bitirdi.) Mahlûkát, evâmir-i tekvîniyyeyi yerine getirdi.

8) Vaktâ ki; (her şey, ma‘nâsını ifâde etti.) Ferş, Arş, Güneş, Ay, yıldızlar ve hâkezâ her şey, ne maksad için yaratılmışsa, o maksada muvâfık ma‘nâsını ifâde etti. Ya‘nî, esmâ-i İlâhiyyeye âyînedârlığını gösterdi.

9) Vaktâ ki; (Dünyâ, âhiret fidânlarını yetiştirdi.) Hadîs-i şerîfin ifâdesiyle: “Dünyâ, âhiretin mezraasıdır.”[895]  Bu hadîs iki ma‘nâ taşır:

Birincisi: İnsânın hayr ve şer nâmına bütün amelleri bu dünyâda ekilir. Âhirette mahsúlât verir. Ancak, asıl ve sarîhí ma‘nâ bu değildir.

İkincisi: Dünyâ bir fidânlıktır. Mevcûdât, Cennet ve Cehennem’in birer nümûnesi hükmünde olup oraya mahsúlât yetiştiriyor. Meselâ; gündüzler Cennet’in nümûnesi, geceler Cehennem’in numunesidir. Bahârlar Cennet’in nümûnesi, kışlar Cehennem’in nümûnesidir. Sálih insânlar Cennet’in nümûnesi, fâcir insânlar Cehennem’in nümûnesidir. Güneş’in ışığı Cennet’in nümûnesi, harâreti ise Cehennem’in nümûnesidir. Bu mevcûdât, Cennet ve Cehennem’den gelmiş, dünyâ denilen bu mezraada ekiliyor, haşir meydânına mahsúlâtını döküyor. Kıyâmet gününde mahşer denilen beyderde tasfiye edilip, yararlı maddeler Cennet’e, zararlı maddeler ise Cehennem’e dökülür. Böylece, zıdların cevelengâhı olan bu dünyâ, âhiret denilen álemde tasfiye edilerek Cennet veyâ Cehennem’de karâr kılmak súretiyle vazífesini îfâ etmiş olacaktır. Müellif (ra), bu konuda şöyle buyuruyor:       

Lügat: cehennem, tasfiye, udre(t), birinc, hizmet, âhiret, âhire