Yirmi Dokuzuncu Söz/Metin

İşte, şu sırr-ı imtihân ve sırr-ı teklîf iledir ki, ervâh-ı áliyyenin elmas gibi cevherleri, ervâh-ı sâfilenin kömür gibi maddelerinden tasaffî eder, ayrılır.

İşte, bu mezkûr sırlar gibi daha bilmediğimiz çok ince, álî hikmetler için álemi bu súrette irâde ettiğinden, şu álemin tegayyür ve tahavvülünü dahi o hikmetler için irâde etti. Tahavvül ve tegayyür için zıdları biribirine hikmetle karıştırdı ve karşı karşıya getirdi. Zararları menfaatlere mezc ederek, şerleri hayırlara idhál ederek, çirkinlikleri güzelliklerle cem‘ ederek, hamur gibi yoğurarak, şu kâinâtı tebeddül ve tegayyür kánûnuna ve tahavvül ve tekâmül düstûruna tâbi‘ kıldı.

Şerh

kaldırılır, hakáik-ı nisbiyye ortadan kalkar. Doğrudan doğruya esmâ-i İlâhiyye ve cemâl-i bâ-kemâl-i İlâhî görünür; zîrâ âhiret, dâr-ı imtihân değil, dâr-ı ücret ve cezâdır. Müellif (ra) şöyle buyuruyor:

“Emr-i كُنْ فَيَكُونُ ’e mâlik; Güneş’ler ve yıldızlar, emirber nefer hükmünde olan Zât-ı Zü’l-Celâl, her şeye her şeyden daha ziyâde yakın olduğu hâlde, her şey O’ndan nihâyetsiz uzaktır. O’nun huzúr-ı kibriyâsına perdesiz girmek istenilse, zulmânî ve nûrânî, ya‘nî maddî ve ekvânî, ve esmâî ve sıfâtî yetmiş binler hicâbdan geçmek, her ismin binler husúsí ve küllî derecât-ı tecellîsinden çıkmak, gáyet yüksek tabakát-ı sıfâtında mürûr edip tâ ism-i A‘zamına mazhar olan Arş-ı A‘zamına urûc etmek; eğer cezb ve lütuf olmazsa, binler seneler çalışmak ve sülûk etmek lâzım gelir.”[984]

 (İşte, şu sırr-ı imtihân ve sırr-ı teklîf iledir ki,) -Bu cümlede iki mes’ele geçmektedir. Biri “imtihân”dır ki, bütün mevcûdât içindir. Diğeri “teklîf”tir ki, cin ve ins içindir- (ervâh-ı áliyyenin elmas gibi cevherleri, ervâh-ı sâfilenin kömür gibi maddelerinden tasaffî eder, ayrılır.

İşte, bu mezkûr sırlar gibi daha bilmediğimiz çok ince, álî hikmetler için álemi bu súrette irâde ettiğinden, şu álemin tegayyür ve tahavvülünü dahi o hikmetler için irâde etti. Tahavvül ve tegayyür için zıdları biribirine hikmetle karıştırdı ve karşı karşıya getirdi. Zararları menfaatlere mezc ederek, şerleri hayırlara idhál ederek, çirkinlikleri güzelliklerle cem‘ ederek, hamur gibi yoğurarak, şu kâinâtı tebeddül ve tegayyür kánûnuna ve tahavvül ve tekâmül düstûruna tâbi‘ kıldı.)

Lügat: tahavvül, tebeddül, tegayyür, emirber, menfaat, tekâmül, hikmet, mezkûr, âhiret, çirkin, küllî, âhire