Yirmi Dokuzuncu Söz/Metin

Hakáik-ı nisbiyyenin zuhûru ise, Sáni-ı Zü’l-Celâl’in esmâ-i hüsnâsının nukúş-ı tecelliyyâtını göstermesine ve kâinâtı mektûbât-ı Samedâniyye súretine çevirmesine sebebdir.

Şerh

Hálık-ı Hakîm, bu dünyâda mevcûdâtı yalnız ibda‘ ve ihtira’ ile değil, ya‘nî birden bire yaratmıyor. İnşâ ile, ya‘nî tedrîcî olarak da yaratıyor. İlk yaratılış, ibda‘ ve ihtira’ iledir. Daha sonrakileri ise inşâ ile yaratıp tekâmüle sevk ediyor. Meselâ; insânları, hayvânâtı ve nebâtâtı yavaş yavaş büyütüp geliştiriyor. Böylece, dünyâyı imtihân ve tecrübeye mahal kılmıştır. İmtihân ve tecrübe ise neşv ü nemâya sebebdir. Neşv ü nemâ ise isti‘dâdların inkişâfına sebebdir. İsti‘dâd inkişâf edince, birisi tam bir Fir‘avn veyâ tam bir Nemrûd olur. Diğeri Mûsâ (as) veyâ İbrâhîm (as) olur. İsti‘dâdların inkişâfı ise; kábiliyyetlerin tezáhürüne sebebdir. Bu da hakáik-ı nisbiyyenin zuhûruna sebebdir. Şu ânda gecelere baksak, tam karanlık değildir. Zîrâ, gündüzün tedâhulü vardır. Karanlığın vücûdu, aydınlığın tedâhulü nisbetindedir. Demek, hakíkí gece ve karanlık Cehennem’dedir. Gündüze baksak, tam aydınlık değildir. Zîrâ, karanlığın tedâhulü vardır. Hakíkí gündüz ve aydınlık Cennet’tedir. Meselâ; burada bir hayr işliyoruz. Bu hayr da hakíkí hayr değildir. Zîrâ, hakíkí hayr, bu dünyâda yoktur. Elláh’a lâyık olacak bir hayrı kim yapabilir?

(Hakáik-ı nisbiyyenin zuhûru ise, Sáni-ı Zü’l-Celâl’in esmâ-i hüsnâsının nukúş-ı tecelliyyâtını göstermesine ve kâinâtı mektûbât-ı Samedâniyye súretine çevirmesine sebebdir.) Hakáik-ı nisbiyye ise, tecelliyyât-ı esmânın nukúşunu gösterir. Meselâ; gece celâlli esmâyı, gündüz cemâlli esmâyı; kış celâlli esmâyı, yaz cemâlli esmâyı; hastalık celâlli esmâyı, sıhhat cemâlli esmâyı gösterir ve hâkezâ… Her şey böylece celâlli ve cemâlli esmâ-i hüsnânın âyînedârlığını yapıyor. Cenâb-ı Hak, bu dünyâyı kalem-i kudretine sayfa olmak için yarattı. Geceyi, gündüzü, kışı, yazı, nârı, nûru, şerri, hayrı, çirkini, güzeli, Levh-i Mahfûz’u, meleği, insânı, hayvânı, nebâtı, hulâsa her şeyi tecrübe ve imtihâna tâbi‘ tuttu. “Başta insân olmak üzere, mevcûdâtın kábiliyyeti ne kadardır? Ne kadar işe yarar? Kim, Cennet denilen ebedî bir saádete kesb-i istihkák eder? Kim, cevherini bozmak súretiyle Cehennem denilen bir cezâya müstehak olur?” gibi hakíkatler zuhûr etsin diye her şeyi imtihân ve tecrübeye tâbi‘ tutmuştur.

Evet, kábiliyyetlerin inkişâfı, hakáik-ı nisbiyyenin zuhûruna sebebdir. Nisbî

Lügat: cehennem, tecrübe, tekâmül, udre(t), nisbet, çirkin, nisbî