Yirmi Dokuzuncu Söz/Metin

Şu remizli nüktenin sırrı şudur ki: Hakîm-i Ezelî, inâyet-i sermediyye ve hikmet-i ezeliyyenin iktizásıyla, şu dünyâyı, tecrübeye mahal ve imtihâna meydân ve esmâ-i hüsnâsına âyîne ve kalem-i kader ve kudretine sahîfe olmak için yaratmış. Ve tecrübe ve imtihân ise, neşv ü nemâya sebebdir.

Şerh

Süflîsi, sakíli aşağı tarafında; nûrânîsi, ulvîsi yukarı tarafındadır. Hem şu seyl-i şuûnâtın ve mahsúlât-ı ma‘neviyye-i Arzıyyenin iki mahzenidir. Mahzenin mekânı ise, mahsúlâtın nev‘ıne göre, fenâsı altında, iyisi üstündedir. Hem ebede karşı cereyân eden ve dalgalanan mevcûdât-ı seyyâlenin iki havzıdır. Havzın yeri ise, seylin durduğu ve tecemmu‘ ettiği yerdedir. Ya‘nî, habîsâtı ve müzahrafâtı esfelde, tayyibâtı ve sáfîyâtı a‘lâdadır. Hem lütuf ve kahrın, rahmet ve azametin iki tecellîgâhıdır. Tecellîgâhın yeri ise, her yerde olabilir. Rahmân-ı Zü’l-Cemâl ve Kahhâr-ı Zü’l-Celâl nerede isterse, tecellîgâhını açar.”[891]

(Şu remizli nüktenin sırrı şudur ki: Hakîm-i Ezelî, inâyet-i sermediyye) inâyet ve keremi öyle istemiş (ve hikmet-i ezeliyyenin iktizásıyla, şu dünyâyı, tecrübeye mahal ve imtihâna meydân ve esmâ-i hüsnâsına âyîne ve kalem-i kader ve kudretine sahîfe olmak için yaratmış. Ve tecrübe ve imtihân ise, neşv ü nemâya sebebdir.) Dünyâ dâru’l-hikmet olduğundan, Cenâb-ı Hak, sebebler tahtında icrâatta bulunuyor. Bu yüzden mevcûdât tedrîcî olarak vücûda geliyor. Meselâ, dünyâda bir çekirdekten hemen bir ağaç vücûda gelmiyor. Büyüyüp yetişmesi tedrîcî oluyor. Hem meselâ; bir damla meni birden bire tekâmül edip insân olmuyor. Zîrâ, bu álemde her şey, tekâmül kánûnuna tâbi‘ tutulmuştur. Tekâmül kánûnu ise, bunu iktizá eder. Âhiret ise dâru’l-kudret olduğundan, orada esbâb perdesi yoktur. Her şey ânî ve füc’î bir súrette vücûda gelmektedir.

Evet, şu dünyâ inâyet-i sermediyye ve hikmet-i ezeliyyenin iktizásıyla imtihân ve tecrübe yeridir. O Kerîm ve Hakîm olan Zât-ı Zü’l-Celâl, her şeyi tekvînen imtihân ve tecrübeye tâbi‘ tutuyor. Meselâ; bir ağacı, bir otu, bir hayvânı tekvînî olarak tecrübe ediyor. Cin ve insi de hem tekvînî, hem teklîfî olarak tecrübe ediyor. Şâyet insân aç kalıp yemek yemezse, vücûdu yıpranır. Dolayısıyla, tekvînî kánûnlara muhálefet etmiş olur ve netîcede mes’ûl olur. İnsân bu álemde tekvînen tekâmül kánûnuna tâbi‘ olduğu gibi; teklîfen de tâbi‘dir. Meselâ; seni

Lügat: ezeliyye, tayyibât, cereyân, tecrübe, tekâmül, udre(t), ediyye, hikmet, süflî