Yirmi Dokuzuncu Söz'ün Şerhi

Hulâsa: Hayır-şer, hidâyet-dalâlet, îmân-küfür, táat-isyân “teklîfî” olarak; güzel-çirkin, nef‘-zarar, kemâl-noksán, ziyâ-zulmet, nûr-nâr “tekvînî” olarak biribiriyle mücâdele edip çarpışıyor. Bu ise ya bir ağacın iki dalı gibi; ya bir zincirin iki halkası gibi; ya bir selin iki mahzeni gibi; ya bir suyun iki havuzu gibi; ya da lütuf ve kahrın iki tecellîgâhı gibi bu álemde cereyân etmektedir. Bütün bu ezdâdın karâr kılacağı yer ise Cennet ve Cehennem’dir. Müellif (ra), bu konuda şöyle buyuruyor: 

“Arkadaş! Cennet ve Cehennem, şecere-i hılkatten ebede doğru uzanıp giden iki daldan tezáhür eden iki semeredir ve kâinâtın teselsülen gelmekte olan silsilelerinin iki netîcesidir ve ebede doğru akıp giden kâinât seylinin iki mahzeni ve iki havuzudur. Evet, Cenâb-ı Hak gayr-ı mütenâhî hikmetler için bu álemi imtihâna sahne yaptı; yine sonsuz hikmetler için tegayyürâta, tahavvülâta, inkılâblara mahal olmasını irâde etti; ve yine sonsuz gáyeler için hayır ile şerri, nef‘ ile zararı, hüsün ile kubhu, hulâsa iyilikle kötülüğü karışık bir şekilde Cennet ve Cehennem’e tohum olmak üzere kâinâtın şu mezraasına serpti.

“Evet, mâdem ki, bu álem, nev-ı beşerin imtihân meydânıdır ve müsâbaka yeridir; iyilikle kötülüğün biribirinden tefrîk edilemeyecek derecede muhtelit ve karışık olmaları lâzımdır ki, insânların dereceleri tezáhür etsin. İmtihân ve tecrübe zamânları bittikten sonra, kötü insânlar, وَامْتَازُوا الْيَوْمَ أَيُّهَا الْمُجْرِمُونَ ‘Ey mücrimler! Bir tarafa çekiliniz!’ diye olan tüy ürpertici, sáikavârî, şiddetli emr-i İlâhîye ma‘rûz kalacakları gibi; iyi insânlar da, فَادْخُلُوهَا خَالِد۪ينَ ‘Dâimî kalmak üzere Cennet’e giriniz!’ diye olan Cenâb-ı Hakk’ın mün‘ımâne, şefîkáne, lütufkârâne emirlerine mazhar olacaklardır. İnsânlar bu iki kısma ayrıldıktan sonra, kâinât da tasfiye ameliyyâtına uğrayacak. Kötülüğü, şerri, zararı tevlîd eden maddelerin bir tarafa çekilmesiyle Cehennem’in; iyiliği, hayrı, nef‘i doğuran maddelerin de diğer tarafa çekilmesiyle Cennet’in techîzâtları ikmâl edilecektir.”[890]

“Cennet ve Cehennem, şecere-i hılkatten ebed tarafına uzanıp eğilerek giden bir dalın iki meyvesidir. Meyvenin yeri ise, dalın müntehâsındadır. Hem şu silsile-i kâinâtın iki netîcesidir. Netîcelerin mahalleri, silsilenin iki tarafındadır.

Lügat: tahavvülât, cehennem, muhtelit, semer(e), tahavvül, tegayyür, teselsül, şecer(e), cereyân, mahalle, silsile, tasfiye, tecrübe, hikmet, meliyy, silsil, çirkin, şiddet, vülât, şekil