Yirmi Dokuzuncu Söz'ün Şerhi

ları burada toplamış, ismini “Dünyâ” koymuştur. Bunlara “hakáik-ı nisbiyye” denir. Ya‘nî, gündüz, geceye nisbetle gündüzdür. Hakíkí gündüz değil. Gece de gündüze nisbetle gecedir. Hakíkí gece (karanlık) değil. Hakíkí gündüz ve hakíkí aydınlık, Cennet’tedir. Hakíkí gece ve hakíkí karanlık ise, Cehennem’dedir.

Vaktâ ki, meclis-i imtihân kapanır. Cenâb-ı Hak, bu hakáik-ı nisbiyyeyi biribirinden tefrîk eder. Cennet’in maddeleri Cennet’e, Cehennem’in maddeleri de Cehennem’e gönderilir. Kezâ, mevcûdât-ı álemin reîsi olan insânların ehl-i îmân ve táat kısmı Cennet’e; ehl-i küfür ve isyân kısmı da Cehennem’e gönderilir. Kısaca, her şeyin álîsi Cennet’e, süflîsi ise Cehennem’e gidip karâr kılar.

Cenâb-ı Hak, geceleri, gündüzleri, iyileri, kötüleri, kışları, yazları ve hâkezâ teklîfen ve tekvînen bütün iyilik ve kötülüklerin, güzellik ve çirkinliklerin, hayr ve şerrin hepsini toplayıp haşir meydânına döker. وَامْتَازُوا الْيَوْمَ أَيُّهَا الْمُجْرِمُونَ âyetinin işâretiyle; “Bugün biribirinizden ayrılın!”[886] diye emreder. Bu emir netîcesinde bütün geceler, karanlıklar, pis kokular, âteşler, soğuklar, ásíler, kötü huylar ve hâkezâ Cehennem’in dünyâdaki bütün nümûneleri Cehennem’e; bütün  gündüzler, bahârlar ve yazlar, nûrlar, hóş kokular, mu‘tedil havâ, sálih insânlar, güzel huylar ve hâkezâ Cennet’in dünyâdaki bütün nümûneleri de Cennet’e gider. Böylece dünyâ, Cennet ve Cehennem şeklinde tasaffî eder. Kur’ân-ı Kerîm, pek çok âyâtıyla dünyânın bu yüzünden haber vermektedir.

Ehl-i âhiret, bu dünyâdaki mevcûdâtı Cennet ve Cehennem’in birer nümûnesi olarak görür. Geceleri Cehennem’in nümûnesi, gündüzleri Cennet’in nümûnesi. Bahârı Cennet’in nümûnesi, kışı Cehennem’in nümûnesi. Bütün iyilikleri Cennet’in nümûnesi, bütün kötülükleri Cehennem’in nümûnesi. Kâinâttaki Güneş’in ışığını Cennet’in nümûnesi, harâreti Cehennem’in nümûnesi olarak görür. Bütün álemi böyle tahlîl eder. O hâlde, lütuflara bakarak Cennet’i, kahırlara bakarak Cehennem’i hátırla. Teklîfî olarak da “îmân ve amel-i sálih” Cennet’in nümûnesi; “küfür, şirk, dalâlet, günâhlar” ise Cehennem’in nümûnesidir.

Dünyâ âhiretin tarlasıdır. Burada hem insânın amelleri ekilir, hem de bütün mevcûdât ekilir. Haşirde ise harman edilir. Cennet’in mahsúlâtı Cennet’e,

Lügat: cehennem, gönder, meclis, nisbet, âhiret, çirkin, dilir, süflî, âhire