Şerh

yarım ölmekte ve hareket-i mezbûhánedeki ıztırâb çeken cismimin cenâzesini taşıyan bir tâbût súretinde göründü. Sonra bu cihetten dahi me’yûs olunca, başımı kaldırıp ömrümün ağacının başına baktım. Gördüm ki; o ağacın tek bir meyvesi var, o da benim cenâzemdir; o ağaç üstünde duruyor, bana bakıyor. O cihetten dahi tevahhuş edip başımı aşağıya eğdim, o ömür ağacının aşağısına, köküne baktım. Gördüm ki: O aşağıda olan toprak, kemiklerimin toprağıyla, mebde-i hılkatimin toprağı biribirine karışmış bir súrette ayaklar altında çiğneniyor gördüm. O da dermân değil, belki derdime derd kattı. Sonra mecbûriyyetle arkama baktım. Gördüm ki; esâssız, fânî olan dünyâ, hîçlik derelerinde ve yokluk zulümâtında yuvarlanıp gidiyor. Derdime merhem ararken, zehir ilâve etti. O cihette dahi hayır göremediğimden ön tarafıma baktım; ileriye nazarımı gönderdim. Gördüm ki; kabir kapısı tam yolumun üstünde açık görünüp, ağzını açmış bana bakıyor. Onun arkasında ebed tarafına giden câdde ve o câddede giden káfileler uzaktan uzağa nazara çarpıyor. Ve bu altı cihetten gelen dehşetlere karşı bana nokta-i istinâd ve silâh-ı müdâfaa olacak, cüz’î bir cüz-i ihtiyârîden başka bir şey elimde yok. O hadsiz a‘dâ ve hesâbsız muzır şeylere karşı tek bir silâh-ı insânî olan o cüz-i ihtiyârî; hem nâkıs, hem kısa, hem áciz, hem îcâdsız olduğundan, kesbden başka bir şey elinden gelmez. Ne geçmiş zamâna geçebilir, tâ ondan bana gelen hüzünleri sustursun; ve ne de istikbâle hulûl edebilir, tâ ondan gelen korkuları men‘ etsin. Geçmiş ve geleceklere áid emellerime ve elemlerime fâidesi olmadığını gördüm. Bu altı cihetten gelen dehşet ve vahşet ve karanlık ve me’yûsiyyet içinde çırpındığım hengâmda, birden 

Lügat: tevahhuş, dehş(e), hareket, dehşet, gönder, hadsiz, hengâm, vahşet, fâide