Metin

Basît topraktan, hadsiz hâcât-ı hayvâniye ve insâniyeye medâr olan maâdin ve hadsiz muhtelif nebâtâtın basît bir unsurdan, kemâl-i intizam ile, vahdetten hadsiz kesret, basîtten nihâyetsiz muhtelif envâ, sade bir sayfada hadsiz muntazam nukùş gözümüzle gördüğümüz gibi;

Suyun, hususan hayvânât nutfelerinin su gibi basit bir madde iken hadsiz mûcizât-ı san'atın muhtelif zîhayatlarda o su ile tezâhürü gösteriyor ki: Bu iki arş misillü, nûr ve hava dâhî, besâtetleriyle berâber, Nakkàş-ı Ezelînin ve Alîm-i Zülcelâlin kalem-i ilim ve emir ve irâdesine, evvelki iki arş gibi, acâib-i mûcizâtının mazharlarıdırlar.

           Nûr unsurunu şimdilik bırakıp, meselemiz münâsebetiyle, küre-i arza göre emir ve irâde arşı olan unsur-u havanın içinde emir ve irâdenin acâibini ve garâibini örten perdenin bir derece keşfine çalışacağız. Şöyle ki:

Şerh

(Basît topraktan, hadsiz hâcât-ı hayvâniye ve insaniyeye) insanların ve hayvanların ihtiyâçlarına (medâr olan maâdin) mâdenler (ve hadsiz muhtelif) sayısız ve ayrı ayrı (nebâtâtın basît bir unsurdan, kemâl-i intizâm ile vahdetten) bir tek toprak unsurundan (hadsiz kesret,) hadsiz mâdenler ve bitkiler (basîtten nihâyetsiz muhtelif) ayrı ayrı (enva’) çeşitler, (sâde bir sahîfede hadsiz muntazam nukùş) nakışlar (gözümüzle gördüğümüz gibi;) su, nûr ve hava unsurları da basîtlikleriyle berâber Cenâb-ı Hâkk’ın mu’cizâtına mazhardırlar.

           Toprak unsuru, “min haysü hüve” ya’nî tek başına, diğer üç unsurla berâber olmadan basîttir. Müellifin ifâdesinde yer alan “basît” kelimesi, “mürekkeb olmayan” ma’nâsında değildir. Belki nisbî basîttir. Zîrâ ihtivâ ettiği elementler cihetiyle toprak mürek-

Lügat: küre-i arz, insaniye, muntazam, intizam, hadsiz, kelime, saniye, misil, nisbî