Yirmi Dokuzuncu Söz'ün Şerhi

سُكَارٰى وَمَا هُمْ بِسُكَارٰى وَلٰكِنَّ عَذَابَ اللّٰهِ شَد۪يدٌ

“Onu göreceğiniz gün, her emzikli kadın emzirdiği çocuğunu unutur ve her hâmile kadın çocuğunu düşürür ve insânları sarhóş bir hâlde görürsün. Hâlbuki, onlar sarhóş değillerdir. Lâkin, Elláh’ın azâbı çok şiddetlidir.”[878]

Âyet-i kerîmede geçen, يَوْمَ تَرَوْنَهَا  “Onu göreceğiniz gün” ifâdesi beyân ediyor ki, bütün insânlar Kıyâmet’in kopuşunu görüp seyreder. Zîrâ, âyet-i kerîme,يَا اَيُّهَا النَّاسُ ta‘bîriyle bütün insânlara hıtáb etmektedir. Ancak, Kıyâmet’in dehşetini, o zamânda yaşayan kâfirler maddeten, ölmüş olanlar da rûhen seyrederler. Başta peygamberler (as) olmak üzere ehl-i îmân da seyreder. Müellif (ra), bu konuyu şöyle îzáh etmektedir:

“Kıyâmet kopmasına yakın tekrâr bir dînsizlik cereyânı başgösterir, galebe eder ve ‘El-hükmü li’l-ekser’ káidesince, yeryüzünde ‘Elláh Elláh’ diyecek kalmayacak, ya‘nî ehemmiyyetli bir cemâat, küre-i Arz’da mühim bir mevkıe sáhib olacak bir súrette ‘Elláh Elláh’ denilmeyecek demektir. Yoksa, ekalliyette kalan veyâhúd mağlûb düşen ehl-i hak, Kıyâmet’e kadar bâkí kalacak; yalnız, Kıyâmet’in kopacağı ânında, Kıyâmet’in dehşetlerini görmemek için, bir eser-i rahmet olarak, ehl-i îmânın rûhları daha evvel kabzedilecek, Kıyâmet kâfirlerin başına kopacaktır.”[879]

“Beşinci suâlinizin meâli: Kıyâmet’in hâdisâtından ervâh-ı bâkıyye müteessir olacaklar mı?

“Elcevâb: Derecâtlarına göre müteessir olacaklar. Melâikelerin tecelliyyât-ı kahriyyede kendilerine göre müteessir oldukları gibi müteessir olurlar. Nasıl ki, bir insân, sıcak bir yerde iken, háricde kar ve tipi içinde titreyenleri görse, akıl ve vicdân i‘tibâriyle müteessir olur. Öyle de: Zî-şuúr olan ervâh-ı bâkıyye kâinâtla alâkadâr oldukları için, kâinâtın hâdisât-ı azímesinden derecelerine göre müteessir olmalarını; ehl-i azâb ise elemkârâne, ehl-i saádet ise hayretkârâne, istiğrâbkârâne, belki bir cihette istibşârkârâne teessürâtları bulunmasını, işârât-ı Kur’âniyye gösteriyor.

Lügat: küre-i arz, ehl-i hak, ekalliyet, peygamber, teessürât, maddeten, cereyân, dehş(e), teessür, dehşet, teessi, şiddet, hâdis, hâmil, kâfir, lâkin, âmile