Metin

     Şu mes’eleye dâir “Şemme” isminde bir risâle-i Arabiyyemde şöyle bahs etmişiz ki: Álemin miftâhı insânın elindedir ve nefsine takılmıştır. Kâinât kapıları záhiren açık görünürken, hakíkaten kapalıdır.

Şerh

(Şu mes’eleye dâir “Şemme” isminde bir risâle-i Arabiyyemde şöyle bahs etmişiz ki: Álemin miftâhı) anahtarı (insânın elindedir ve nefsine takılmıştır. Kâinât kapıları záhiren açık görünürken, hakíkaten kapalıdır.) Záhiren açık görünür demekle, doğum ve ölüm ve álemdeki bütün hâdiseler záhiren göründüğü gibi düşünülür demek istiyor. Ya‘nî, mevcûdât-ı  álem, zerrâtın terkîbiyle vücûd buluyor. Vücûd bulduktan sonra her şeyin ecel-i fıtrîsi olmakla, o mevcûd vefât ediyor. O vefât, záhiren göründüğü gibi ademdir, i‘dâmdır. Kabir ise, záhiren i‘dâm-ı ebedî kapısıdır. Zerrâtın ve felekin harekâtı, mevsimlerin ve gece gündüzün deverânı ise, záhiren bütün mevcûdâtın i‘dâmına bir sehpa hükmündedir. Mevcûdât, nihâyetsiz acz ve fakr içinde kimsesiz, sáhibsiz, yetîm ve hadsiz a‘dânın hücûmuna ma‘rûz bî-çârelerdir. Kâinât bir mâtemháne-i umûmîdir. Mevcûdât ise, birbirine düşmân ve ecnebî görünür. Ancak, hakíkatte böyle değildir. Çünkü, o kadar san‘atlı yaratılan mevcûdâtın, bir ânda yok olup gitmeleri gösterir ki; bunun altında gizli bir sır, gizli bir ma‘nâ saklıdır. Demek, doğum ve ölümde bir hikmet vardır. İnsân doğuyor. Esbâb yan yana gelip álem yaratılıyor. Bu doğum, bu yaratılış nedir? Mevcûdât nereden geldi, nasıl toplandı? Sonra neden durmayıp, vefât edip gitti? Ölüm nedir? Záhiren doğum ve ölüm anlaşılmış gibi görünürken, hakíkatte anlaşılmıyor. Zîrâ, iş, záhiren göründü-

Lügat: harekât, hadsiz, hikmet, hâdise, mevsim, hâdis